رابطه امیرالمومنین(ع) با لیله‌القدر چیست؟

در آیات قرآن و روایات معتبر و متواتر از رسول‌الله(ص) توصیفاتی از مقامات امیرمومنان علی(ع) بیان شده که در اینجا به برخی از آنها بویژه نسبت ایشان با لیله‌القدر‌ اشاره می‌شود؛ زیرا بر اساس آیات سوره قدر و روایات تفسیری، فرشتگان در شب‌های قدر هر سال به نزد ایشان تنزل می‌یافتند و همچنین شهادت ایشان در شب قدر اتفاق افتاده است.

منزلت امیرمومنان علی(ع) در قرآن

در قرآن بارها با عناوین و نشانه‌هایی که قابل رد و انکار نیست، از مقام و منزلت امام علی(ع) سخن به میان آمده است. روایات تفسیری از فریقین عامه و خاصه، به جزئیات وقایع‌ اشاره داشته و آیه یا لفظی از آن را به امام علی(ع) تطبیق کرده‌اند. از جمله این عناوین می‌توان به موارد زیر‌اشاره کرد:

1.نفس پیامبر(ص): خدا در آیه 61 سوره آل‌عمران که به آیه مباهله و ناظر به مناظره‌ای بین پیامبر اسلام(ص) و هیئت نجرانی است، از امیرمومنان علی(ع) به عنوان نفس پیامبر(ص) یاد کرده است: (فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَه عَلَى الْکَاذِبِینَ؛ پس هر که در این باره پس از دانشی که تو را حاصل آمده با تو محاجه کند، بگو: بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و نفس‌های خودمان و نفس‌های خودتان را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم. در روایات تفسیری است که پیامبر اکرم(ص) به همراه علی، حسن و حسین و فاطمه به سمت بیابان برای مباهله رفته است. بر این اساس، نفس پیامبر(ص) همان امیرمومنان علی(ع) است.(برگزیده تفسیر نمونه، ج۱، ص ۲۹۰؛ جارالله، زمخشری، الکشاف 1/193، قطع رحلی، دارالمعرفه، بیروت)

2.خریدار رضای خدا: خدا در آیه 207 سوره بقره از امیرمومنان علی(ع) به عنوان کسی که خریدار رضای الهی است و جان درطبق اخلاص می‌گذارد، یاد کرده و فرموده است: وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ الله والله رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ؛ و از میان مردم کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‌ فروشد و خدا نسبت به این بندگان مهربان است. در روایات تفسیری فریقین به اجماع گفته‌اند شان نزول این آیه خوابیدن امام علی(ع) در بستر پیامبر اکرم(ص) در شب لیلهْ‌‌المبیت است. همان شبی که قریشیان شبانه به خانه پیامبر(ص) ریختند تا هر یک به شمشیر خویش ضربتی را بر پیامبر(ص) وارد ساخته و ایشان را بکشند.

3.عصمت و طهارت: از نظر قرآن تنها شماری از مردم از عصمت غیر اکتسابی برخوردار هستند. عصمتی که خدا به فضل خویش به بندگان خاص و برگزیده می‌دهد تا این گونه بتوانند رسالت الهی را ابلاغ و در فعل و قول خویش به نمایش گذارند. پیامبران همگی از عصمت برخوردارند. از جمله کسانی که در درجه عالی عصمت قرار دارند، چهارده معصوم (ع) هستند که امیرمومنان علی(ع) از جمله ایشان است. خدا می‌فرماید: إِنَّمَا یُرِیدُ اللَه لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا؛ خدا فقط مى‌ خواهد آلودگى را از شما خاندان پیامبر بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند. (احزاب، آیه 33) بر اساس شان نزول‌ها، این آیه درباره محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین علهیم السلام است.

4.ولی‌الله: از نظر قرآن، امیرمومنان علی(ع) ولی‌الله است. خدا می‌فرماید: إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ الله وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهْ‌ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهْ‌ وَهُمْ رَاکِعُونَ؛ ولى شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آورده‌‌اند، همان کسانى که نماز برپا مى‌دارند و در حال رکوع زکات مى‌ دهند. (مائده، آیه ۵۵) بر اساس روایات تفسیری تنها کسی که در هنگام رکوع انفاق کرده و انگشتری خویش را به نیازمند داد، همانا امیرمومنان علی(ع) است. بر این اساس، ولایت امیرمومنان علی(ع) در طول ولایت خدا و رسول‌الله (ص) قرار دارد و باید از ایشان به عنوان ولی‌الله اطاعت کرد. باید یادآور شد که ولایت به معنای سرپرستی همراه با محبت و علاقه است و تنها به مفهوم محبت نیست.

5.برترین آفریده: در میان آفریده‌های الهی، پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت برترین آفریده و خیررسان‌ترین آنها به بشریت هستند. از این رو پیامبر(ص) به عنوان « رَحْمَهْ‌ لِلْعَالَمِینَ» مطرح شده است.(انبیاء، آیه 107) روایات تفسیری(ع) امیرمومنان علی(ع) را خیرالبریه نامیده و آیه را بر ایشان تطبیق کرده است: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهْ‌؛ در حقیقت کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کرده‌‌اند آنانند که بهترین آفریدگانند. (بینه، آیه 7)

6.قربی پیامبر(ص): از نظر قرآن، مودت امام علی(ع) واجب بر هر مسلمانی است: ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ الله عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرا إِلَّا الْمَوَدَّهْ‌ فِی الْقُرْبَی وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَهْ‌ نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنا إِنَّ اللَهَ غَفُورٌ شَکُورٌ؛ این همان پاداشی است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند بدان مژده داده است بگو به ازای آن رسالت، پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر مودت و دوستی در‌باره خویشاوندان و هر کس نیکی به جای آورد و طاعتی اندوزد برای او در ثواب آن خواهیم افزود، قطعا خدا آمرزنده و قدرشناس است.(شوری، آیه 23؛ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، ص158؛ طبرسی،، مجمع التبیان، ج9، ص48؛ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج2، ص189-196)

در آیات قرآن و روایات تفسیری، مقامات و منازل بسیار دیگری برای امیرمومنان علی(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت بیان شده است که همه آنها در این مقاله قابل بیان نمی باشد.

رابطه امیرالمومنین(ع) با لیله‌القدر

با توجه به اینکه لیلهْ‌القدر، شبی است که مقدرات هستی در آن شب به امضای خلیفه‌ْالله می‌رسد، باید گفت که همه عوامل و علل هستی که در طول تحقق چیزی قرار دارند، مامور خلیفه‌ْالله به عنوان ولی‌الله و مظهر ربوبیت الهی هستند. در حقیقت، ام‌الکتاب و لوح و قلم به عنوان فرشته یا هر علت مادی یا غیر مادی، در اختیار خلیفهْ‌الله است و اوست که بر اساس حکمت الهی و مشیت خداوندی، مقدرات هر چیزی را مشخص و معین کرده و به امضا می‌رساند و به روح اعظم و فرشتگان برای انجام ابلاغ می‌کند.امیرمومنان علی(ع) به عنوان نفس پیامبر(ص) پس از پیامبر(ص) از چنین مسئولیتی برخوردار است.

البته باید توجه داشت که امام علی(ع) نفس پیامبر(ص) و باطن اوست و به طور طبیعی اگر نفس بروز و ظهور کند در تن و اعمال و رفتار بروز می‌کند. از همین رو، امام علی‌(ع) را باید باطن و پیامبر(ص) را ظاهر او دانست. همچنین باید گفت که امیرمومنان حقیقتی شب گونه دارد که بروز و ظهوری در دنیا نمی‌یابد؛ زیرا دنیا نمی‌تواند ظهور و بروز ایشان را برتابد؛ چرا که حضرت علی(ع) دارای اسمای مستاثر الهی است که در دنیا بروز و ظهور نکرده و نخواهد کرد و بخشی از آن در قیامت و آخرت بروز و ظهور خواهد کرد. از این رو باز امام علی(ع) شباهتی بس شگفت به لیلهْ‌القدر دارد.

براین اساس میان امیرمومنان علی(ع) با لیله‌ْالقدر شب‌های رمضان که شب نزول حقیقت محمدی و قرآن است(بقره، آیه 185؛ دخان، آیات 2 و 3؛ قدر، آیات 1 تا 5) آمیختگی شگفت وجود دارد و شب ضربت و شهادت و سوم ایشان در این شبها قرار دارد. او همان کسی است که به حقیقت شب قدر و ادراک آن دست یافته است.

پس کسی که به حقیقت شب قدر و رابطه و نسبت آن با ولایت و امامت نرسد نمی‌تواند به خدا و ایمان واقعی دست یابد و از غفران و رحمت الهی بهره‌مند شود. پیامبر(ص) می‌فرماید: مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ فَلَم یُغفَر لَهُ فَأبعَدَهُ اللهُ؛ هر که ماه رمضان را دریابد و آمرزیده نشود، خداوند او را (از رحمت خود) دور گرداند.(فضائل الاشهر الثلاثه، ص 54‌)

از این رو کسانی که به حقیقت امیرمومنان و رابطه و نسبت ایشان با شب قدر دست نیافتند، در حقیقت هیچگاه به شب قدر نمی‌رسند و آن را درک نخواهند کرد.