شاخصه‌های عقلانیت وحیانی، سنتی و مدرن
نشست علمی –پژوهشی با عنوان «شاخصه‌های عقلانیت وحیانی، سنتی و مدرن» در موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه برگزار شد.
معاون پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه از برگزاری نشست علمی – پژوهشی با عنوان «شاخصه‌های عقلانیت وحیانی، سنتی و مدرن» با حضور حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر جبرئیلی، دکتر محمد حسن برهانی‌فر و سرکارخانم دکتر عبدلی مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه و طلاب محترم به مناسبت هفته پژوهش خبر داد.
در ابتدای این نشست که روز یکشنبه 26 آذر در ساعت 9 صبح آغاز شد، دکتر عبدلی با اشاره به اینکه موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه در راستای منویات مقام معظم رهبری(مدظله) بر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی که بر چهار رکن دین، عقلانیت، علم واخلاق استوار است، اقدام به برگزاری نشست علمی با عنوان «شاخصه‌های عقلانیت وحیانی، سنتی و مدرن» نموده است. ایشان در تبیین عقلانیت مدرن یا عقلانیت سوبژکتیویسمی و یا نفسانیت‌مدار، به بررسی شاخصه‌های عقلانیت مدرن پرداخت. وی اظهار داشت: مدرنیته، جریان حاکم بر فرهنگ تمدن غرب در تمامی زمینه‌ها اعم از فکری، معرفتی، سیاسی و اجتماعی است که با جدایی از آموزه‌های دینی و محور قرار دادن انسان و تکیه بر آزادی همه جانبه‌ی او و اعتماد بر عقل بشری در صدد تحلیل همه امور اعم از طبیعت و ماوراء طبیعت و حتی ارزش‌ها است.
عبدلی، پیروزی خرد انسانی بر باورهای سنتی، رشد اندیشه‌های علمی، طبیعت‌گرایی تکیه بر عقلانیت خودبنیاد و بی‌نیاز از وحی را از مهم‌ترین شاخصه‌های مدرنیته برشمرد و افزود: عقلانیت، معنای واحدی ندارد و باید کاربرد آن را در بسترهای مختلف بررسی نمود.
در ادامه ایشان با اشاره به تقسیم‌بندی‌های مختلف از عقلانیت که از سوی اندیشمندان غربی مانند تقسیم بندی 5گانه الوین پلنتینگا، بنیانگذار معرفت اصلاح شده در غرب ارائه شده است، اظهار داشت: نظیر این تقسیم‌بندی‌ها در فلسفه اسلامی نیز مطرح شده است.
عبدلی با اشاره به پیشینه عقلانیت مدرن در فلسفه غرب اظهار داشت: عقلانیت مدرن در فلسفه غرب دارای اقسام و کابردهای مختلفی است که گاه در برابر تجربه‌گرایی، گاه در برابر ایمان‌گرایی و گاه در برابر عقلانیت وحیانی قرار می‌گیرد که موضوع نشست امروز همین کاربرد نوع سوم می‌باشد.
وی با بیان اینکه پیوند عقلانیت با وحی در غرب سه دوره را پشت سرنهاده است اظهار داشت: دوران اول دوران برتری وحی بر عقل بود و سپس دوران همنشینی عقل با وحی و امروزه در دوران مدرن و پسامدرن، دوران برتری عقل بر وحی است.
عبدلی در ادامه با اشاره به اینکه عقلانیت مدرن در سه سطح شناخت، اخلاق و عمل قابل بررسی است به تبیین مهم‌ترین شاخصه‌های عقلانیت مدرن پرداخت و بارزترین شاخصه عقلانیت مدرن در سطح شناختی را نسبی‌گرایی حقیقت، در سطح اخلاق، نسبی‌گرایی اخلاقی و در سطح عمل، عقلانیت ابزاری با مختصات غربی عنوان نمود.
وی در پایان عرایض خود، جدایی عقل از وحی، جدایی دانش از ارزش، انسان‌محوری اومانیستی و بی‌معنا شدن جهان را از مهم‌ترین پیامدهای عقلانیت مدرن و تفسیر وحی به تجربه دینی و پلورالیسم دینی(کثرت گرایی دینی) از لوازم آن برشمرد.
در بخش عقلانیت سنتی دکتر محمدحسن برهانی‌فر با بیان اینکه اگر عقلانیت را به معنای خردورزی و تعقل بدانیم و مقصود از سنتی نیز دورانی را در نظر بگیریم که ابزارهای عقلانیت این چنین در اختیار بشر نبود، خواهیم دید که عقلانیت در تاریخ بشر از گذشته‌های دور وجود داشته است که آثار فیثاغورث، افلاطون، ارسطو شاهد این مدعا است، افزود: تاریخ حاکی از آن است که عقلانیت سنتی به معنایی که گفته شد، گاه در پیوند با وحی و نقل و گاه فارغ از آن بوده است، لذا این نظریه که عقلانیت سنتی را همان عقلانیت مبتنی بر نقل میداند پذیرفتنی نیست.
وی در ادامه با بیان اینکه امروزه پیشرفت‌ها و مستندات علمی و همچنین تجربه عقلانی بشر در طول زمان، سهم بسزایی در رشد تعقل و عقلانیت داشته است، اظهار داشت: اکنون نیز عقلانیت مدرن با تمام ادعایی که دارد با چالش‌های فراوانی روبروست.
برهانی‌فر در پایان سخنان خود، به تبیین مهم‌ترین شاخصه‌های عقلانیت سنتی پرداخت.
در بخش پایانی جلسه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر جبرئیلی با بیان اینکه قرآن با عبارات مختلفی دعوت به عقلانیت نموده است افزود: پیشرفت و تکامل عقلانیت بشر امروز، مرهون تعالیم انبیاء است و آنچه مورد اختلاف است گستره و قلمرو عقلانیت است نه جوهره‌ی آن. وی اظهار داشت: امروزه در عالم اسلام و خارج از آن به سختی می‌توان وجود عقل‌ستیزی را باور نمود گرچه در برخی مذاهب کلامی و فقهی، نشانه‌های عقل گریزی وجود دارد. جبرئیلی با بیان اینکه برخی قلمرو عقل را تنها به ایصال شخص به پیامبر و وحی می‌دانند گفت: مکتب تفکیک قلمروی عقلانیت را تا جایی می‌پذیرد که فرد به نبی و امام متصل گردد و پس از اینکه به آیین اسلام و حقیقت راه یافت باید راه تعبد در پیش گیرد در حالی که برخی دیگر قائل به عقلانیت حتی پس از التزام به شریعت هستند چنانچه علامه مظفر در کتاب اصول فقه از آن به دلیل عقلی یاد می‌کند.
جبرئیلی با بیان اینکه بالندگی عقلانیت در پرتوی تعالیم وحیانی گفت: عقل در ساحت هستی‌شناسی دلیل و در ساحت معرفت‌شناختی علاوه بر دلیل، منبع نیز واقع می‌شود.
وی در پایان، با اشاره به نظریه آیت‌الله جوادی آملی، سه شاخصه‌ی مصباحیت، مفتاحیت و میزان بودن را از مهم‌ترین شاخصه‌های عقلانیت وحیانی برشمرد.
